Παντελής Γεωργογιάννης, Καθηγητής ΠΤΔΕ Πανεπιστημίου Πατρών
Μέχρι πρόσφατα θεωρείτο ότι οι εκπαιδευτικοί που αποφοιτούσαν από τα αντίστοιχα πανεπιστημιακά τμήματα ήταν σε θέση να αναλάβουν εκπαιδευτικό έργο στην α’/θμια και β΄/θμια εκπαίδευση. Μακροχρόνιες έρευνες έδειξαν ότι ο εκπαιδευτικός που τοποθετείται στην εκπαίδευση πρέπει να διαθέτει δύο βασικές ικανότητες, την εκπαιδευτική επάρκεια και την εκπαιδευτική ετοιμότητα. Στη συνέχεια θα παρουσιάσουμε συνοπτικά τις δύο αυτές ικανότητες.
Ως εκπαιδευτική επάρκεια εννοούμε τη «θεωρητική, επιστημονική και ερευνητική κατάρτιση, που καλύπτει όλες τις απαραίτητες γνώσεις που χρειάζεται να έχει ο εκπαιδευτικός, οι οποίες παρέχονται ή θα έπρεπε να παρέχονται στα πανεπιστημιακά τμήματα που παράγουν εκπαιδευτικούς για την Α΄/βάθμια και Β΄/βάθμια εκπαίδευση»[1]. Η εκπαιδευτική επάρκεια εν γένει περιλαμβάνει την κατάρτιση που πρέπει να αποκτά ο υποψήφιος εκπαιδευτικός Α΄/βάθμιας και Β΄/βάθμιας εκπαίδευσης κατά τη διάρκεια των σπουδών του και πιστοποιείται με το παρεχόμενο πτυχίο[2],[3]. «Συνεπώς, κάθε διδασκόμενο μάθημα αποτελεί μέρος της συνολικής επάρκειάς του. Υπ’ αυτή την έννοια, η διδακτική μεθοδολογία αποτελεί μέρος της συνολικής επάρκειας του απόφοιτου ως εκπαιδευτικού, αποτελεί δηλαδή τη διδακτική του επάρκεια»[4].
Με τον όρο «εκπαιδευτική ετοιμότητα» εννοούμε την ικανότητα μετουσίωσης των θεωρητικών, διδακτικών και ερευνητικών γνώσεων σε εκπαιδευτική πράξη. Γενικά, η ετοιμότητα ορίζεται ως «η ικανότητα άμεσης αντίληψης των ερεθισμάτων και κατάλληλης αντίδρασης σε αυτά ως αποτέλεσμα κατάλληλης προετοιμασίας»[5]. «Συγκεκριμένα, θα πρέπει ο εκπαιδευτικός εκτός από τα παραπάνω, να γνωρίζει τους κανόνες διδακτικής που διδάχθηκε στο Πανεπιστήμιο (και αποτελούν μέρος της εκπαιδευτικής επάρκειάς του) αναφορικά με τη γλώσσα και τα υπόλοιπα μαθήματα του αναλυτικού προγράμματος, που διδάσκονται στο σχολείο, και να μπορεί να εφαρμόζει αυτούς τους κανόνες διδακτικής κατά την εκπαιδευτική διαδικασία στην τάξη. Οι κανόνες αυτοί δεν αφορούν μόνο το διδάσκοντα και τη διδασκαλία, αφορούν και το διδασκόμενο και τη μάθησή του»[6]. Ο διδάσκων οφείλει να γνωρίζει τι θα διδάξει και πώς θα το διδάξει, έτσι ώστε ο διδασκόμενος να κατανοεί τη διδακτέα ύλη, κυρίως όμως να μαθαίνει πώς να μαθαίνει.
Και οι δύο παράμετροι, δηλαδή η παράμετρος «διδασκαλία» και η παράμετρος «μάθηση», αφορούν το διδάσκοντα και έχουν άμεση σχέση με τη διδακτική του επάρκεια, που οφείλει να αποκτήσει στο Πανεπιστήμιο, ενώ η δεύτερη πρέπει να αποκτηθεί σε σχέση με τα υποκείμενα διδασκαλίας (μαθητές) και αποτελεί τη διδακτική του ετοιμότητα[7].
Επιπλέον, ο διδάσκων θα πρέπει να κατέχει γνώσεις (επάρκειες), αλλά και δεξιότητες (άρα ετοιμότητες) και σε άλλους τομείς της εκπαίδευσης, όπως το σχολικό περιβάλλον, τις σχέσεις με τους εκπαιδευτικούς συναδέλφους, τις σχέσεις με το διευθυντή του σχολείου, με τους σχολικούς συμβούλους, με τις σχολικές υπηρεσίες, με τους συλλόγους των γονέων και κηδεμόνων, αλλά και γνώσεις σχετικές με την αντίστοιχη νομοθεσία που διαπερνά τόσο τις παραπάνω παραμέτρους όσο και τα σχετικά αναλυτικά προγράμματα[8],[9].
Έρευνες σχετικά με την εκπαιδευτική επάρκεια και ετοιμότητα[10] έδειξαν ότι οι εκπαιδευτικοί της Α΄/βάθμιας και Β΄/βάθμιας Εκπαίδευσης αποκτούν ελλιπή εκπαιδευτική επάρκεια με την απόκτηση του πτυχίου τους από τα πανεπιστημιακά τμήματα στα οποία φοιτούν, γιατί βασικά μαθήματα που συνιστούν αναγκαία προϋπόθεση για την απόκτηση μιας ολοκληρωμένης επάρκειας δε συμπεριλαμβάνονται στα προγράμματα σπουδών των πανεπιστημιακών τμημάτων, και κυρίως σε εκείνα που παράγουν εκπαιδευτικούς για τη Β΄/βάθμια εκπαίδευση, ενώ υπάρχει πληθώρα μαθημάτων που δε συμβαδίζουν με την ενίσχυση της ειδίκευσης του εκπαιδευτικού.
Όσον αφορά την εκπαιδευτική ετοιμότητα τόσο των εκπαιδευτικών της Α΄/βάθμιας εκπαίδευσης όσο και των εκπαιδευτικών της Β΄/βάθμιας, θεωρούμε ότι αυτή δεν αποκτάται κατά τη διάρκεια των σπουδών τους, αφού το Πανεπιστήμιο δεν είναι σε θέση να την προσφέρει ούτε να πιστοποιήσει ετοιμότητα αλλά μόνο επάρκεια. Μπορεί ενδεχόμενα να αποκτούν μια αρχικής μορφής ετοιμότητα μέσω των πρακτικών ασκήσεων, κατά τη διάρκεια των σπουδών, όπως γίνεται στα Παιδαγωγικά Τμήματα, αλλά αυτό σε καμία περίπτωση δε συνιστά ετοιμότητα. Εκτός αυτού κι αν ακόμη προσφερθεί στους εκπαιδευτικούς η άριστη πρακτική άσκηση, από τη στιγμή που κανείς δεν τους εγγυάται ότι μετά την ολοκλήρωση των σπουδών τους θα ενταχθούν άμεσα στην παραγωγική διαδικασία, δηλαδή την εκπαίδευση, η όποια ετοιμότητα μέσω πρακτικής άσκησης είναι ανώφελη.
Θεωρούμε λοιπόν ότι η ετοιμότητα δεν πρέπει να προσφέρεται κατά τη διάρκεια των σπουδών ούτε να πιστοποιείται με το πτυχίο, αλλά να αποκτάται από τη στιγμή που θα είναι σίγουρο ότι ο εκπαιδευτικός θα μπει στην παραγωγική διαδικασία, δηλαδή να αποκτάται με την έναρξη ανάληψης του εκπαιδευτικού έργου, μέσα από το θεσμό του ασκούμενου εκπαιδευτικού.
Το περιεχόμενο και ο στόχος του θεσμού αυτού είναι ο εκπαιδευτικός που ολοκλήρωσε τις πανεπιστημιακές του σπουδές και απέκτησε την απαιτούμενη εκπαιδευτική επάρκεια σε θεωρητικό, επιστημονικό και ερευνητικό επίπεδο, να αποκτήσει μετά το πέρας των πανεπιστημιακών σπουδών του και αμέσως με την έναρξη του εκπαιδευτικού έργου την ικανότητα μετουσίωσης των γνώσεών του σε διδακτική πράξη στα πλαίσια της διδακτικής διαδικασίας, να αποκτήσει δηλαδή εκπαιδευτική ετοιμότητα.Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται να καταργηθεί ο θεσμός των αναπληρωτών και ωρομίσθιων εκπαιδευτικών και στη θέση τους να προσλαμβάνονται εκπαιδευτικοί με πλήρεις αποδοχές, οι οποίοι θα εργάζονται 27 ώρες την εβδομάδα ως εξής: 9 ώρες την εβδομάδα θα διδάσκουν στο σχολείο με τη συμμετοχή του εκπαιδευτικού της τάξης, 9 ώρες θα συμμετέχουν σε ειδικά σεμινάρια σε Κέντρα Ασκούμενων Εκπαιδευτικών και 9 ώρες θα είναι διαθέσιμοι στο σχολείο για την εξυπηρέτηση διαφόρων αναγκών, όπως αναπληρώσεις, δουλειές γραφείου κτλ. Όπως γίνεται αντιληπτό, για να λειτουργήσει ο θεσμός του ασκούμενου εκπαιδευτικού προαπαιτείται η ίδρυση των Κέντρων Ασκούμενων Εκπαιδευτικών, τα οποία θα αναλαμβάνουν να προετοιμάσουν για συγκεκριμένο διάστημα 2 ετών τους νεοδιοριζόμενους εκπαιδευτικούς για την άσκηση του εκπαιδευτικού τους έργου[10].
Μια συνολική απεικόνιση των παραμέτρων που επηρεάζουν και διαμορφώνουν την ικανότητα και κατ’ επέκταση την αποτελεσματικότητα του εκπαιδευτικού στη διδακτική διαδικασία μπορούμε να δούμε στο σχήμα που ακολουθεί:
Καθώς όμως δεν υπάρχουν Κέντρα Ασκούμενων Εκπαιδευτικών, ούτε προβλέπεται να ιδρυθούν, και θέλοντας να συμβάλουμε στην ενίσχυση της διδακτικής ετοιμότητας των εκπαιδευτικών Α΄/βάθμιας και Β΄/βάθμιας Εκπαίδευσης τόσο στη Διδακτική της Ελληνικής ως Ξένης Γλώσσας όσο και σε όλα τα διδασκόμενα μαθήματα στην Α΄/βάθμια και Β΄/βάθμια εκπαίδευση, εισάγουμε το a-learning, που περιλαμβάνει Αρχέτυπα Διδασκαλίας, ως μια καινοτόμο προσέγγιση της διδακτικής διαδικασίας.
Τα Αρχέτυπα αποτελούν σχέδια διδασκαλίας, δηλαδή διαγραμματικές απεικονίσεις της διδασκαλίας, και αφορούν τα σχολικά μαθήματα όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης, από το Νηπιαγωγείο έως το Λύκειο, καθώς και ξένες γλώσσες, συμπεριλαμβανομένων των ελληνικών ως ξένης γλώσσας. Περιλαμβάνουν τα βήματα της διδακτικής διαδικασίας, μέσα από προοργανωτές, σχεδιαγράμματα, αφορμίσεις, στάδια διδασκαλίας κειμένων, θεωρίες, κανόνες, τύπους, ασκήσεις, παιχνίδια, διάφορες προσεγγίσεις, κείμενα, εικόνες, ήχο, βίντεο και ό,τι άλλο κρίνει ο εκπαιδευτικός, ανάλογα με την ενότητα και τη στρατηγική ή τις στρατηγικές διδασκαλίας που θα χρησιμοποιήσει, για να κάνουν πιο ελκυστική τη διδακτική διαδικασία. Επιπλέον, τα Αρχέτυπα περιλαμβάνουν μαθητικές δράσεις, δραστηριότητες αξιολόγησης και αυτοαξιολόγησης, προτάσεις δραστηριοτήτων που ενισχύουν τις μεταγνωστικές δεξιότητες των μαθητών, καθώς και πηγές (βιβλιογραφία ελληνική και ξενόγλωσση, διαδικτυακούς χώρους κτλ.). Βασίζονται στις σύγχρονες διδακτικές προσεγγίσεις, αξιοποιώντας ταυτόχρονα τις νέες τεχνολογίες.
Στα πλαίσια των επιμορφωτικών σεμιναρίων που οργανώσαμε με τίτλους:
- «Ετήσιο Διαπανεπιστημιακό Διαδικτυακό Σεμινάριο 2011-2012 για την απόκτηση Παιδαγωγικής Επάρκειας και Ετοιμότητας στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση και Έρευνα, με έμφαση στη Διδακτική και τη Διδασκαλία της Ελληνικής ως Δεύτερης ή Ξένης Γλώσσας σε μαθητές και ενήλικες» και
- «Ετήσιο Διαπανεπιστημιακό Διαδικτυακό Σεμινάριο 2011-2012 για την απόκτηση Επάρκειας και Ετοιμότητας στη Διδακτική και τη Διδασκαλία της Ελληνικής ως Δεύτερης ή Ξένης Γλώσσας»
ζητήσαμε από εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων της Α΄/βάθμιας και Β΄/βάθμιας Εκπαίδευσης να ετοιμάσουν σχέδια διδασκαλίας-Αρχέτυπα για τα σχολικά μαθήματα που διδάσκει ο καθένας, με στόχο να εξετάσουμε δυνατότητες εφαρμογής του a-learning για τη βελτίωση της διδακτικής ετοιμότητας των εκπαιδευτικών. Κατασκευάσαμε λοιπόν ένα Αρχέτυπο, το οποίο στείλαμε ως δείγμα σε όλους τους επιμορφούμενους και παράλληλα τους δώσαμε μια φόρμα-κενό Αρχέτυπο, με οδηγίες συμπλήρωσης, με βάση τα οποία θα δημιουργούσαν εκείνοι τα δικά τους αρχέτυπα στα μαθήματα που διδάσκουν. Αποτέλεσμα της προσπάθειας αυτής ήταν να συγκεντρώσουμε έναν μεγάλο αριθμό αρχετύπων, από τα οποία επιλέξαμε τα καλύτερα και τα αναρτήσαμε στο a-learning.gr.
Παράλληλα, γνωρίζουμε ότι πολλοί εκπαιδευτικοί δημιουργούν αξιόλογα και ποιοτικά σχέδια διδασκαλίας για τις καθημερινές διδακτικές ανάγκες τους στην τάξη, τα οποία όμως παραμένουν στην αφάνεια, ενώ θα ήταν χρήσιμο να τα γνωρίσουν όλοι οι εν ενεργεία εκπαιδευτικοί, ώστε να βοηθηθούν στην εξέλιξη της προσωπικής τους διδακτικής ετοιμότητας.
Στόχος μας είναι όλα αυτά τα ποιοτικά αρχέτυπα που δημιουργούν εκπαιδευτικοί σε όλη τη χώρα να τα δημοσιοποιήσουμε, αν και οι ίδιοι το επιθυμούν, αναρτώντας τα στο a-learning.gr, ώστε να είναι στη διάθεση όλων των εκπαιδευτικών.
Από τη δημοσιοποίηση των Αρχετύπων ωφελούμενοι θα είναι:
- όλοι οι εκπαιδευτικοί, κυρίως όμως οι νεοεισερχόμενοι στην εκπαίδευση, από τους οποίους λείπει η διδακτική εμπειρία, καθώς δεν είχαν τη δυνατότητα να την αποκτήσουν κατά τη διάρκεια των σπουδών τους,
- οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί που τα έχουν εκπονήσει, καθώς η ανάρτησή τους θα γίνεται έπειτα από κρίση ειδικών στις αντίστοιχες διδακτικές των μαθημάτων, αποτελώντας έτσι μια μορφή δημοσίευσης διδακτικής εφαρμογής, που είναι αποδεικτικό της διδακτικής ετοιμότητας των εκπαιδευτικών, τα οποία θα μπορούν να κατατίθενται σε αξιολογικές κρίσεις στελεχών της εκπαίδευσης,
- οι ίδιοι οι μαθητές, αφού οι εκπαιδευτικοί που θα συμβουλεύονται επιλεγμένα αρχέτυπα θα βελτιώνουν τη διδακτική τους διαδικασία.
Το a-learning δεν αφορά μόνο τις διδακτικές των μαθημάτων αλλά και κάθε άλλη εκπαιδευτική διαδικασία. Αυτό το διαπιστώσαμε στο πλαίσιο του «Ετήσιου Διαπανεπιστημιακού Διαδικτυακού Σεμιναρίου 2011-2012 για την απόκτηση Επάρκειας και Ετοιμότητας στη Διοίκηση της Εκπαίδευσης και τη Διαπολιτισμική Πραγματικότητα», κατά τη διάρκεια του οποίου κατασκευάσαμε ένα νέο Αρχέτυπο-Σχέδιο Εργασίας σχετικό με τη διοίκηση της εκπαίδευσης. Ακολουθώντας την ίδια διαδικασία όπως και στα προαναφερθέντα σεμινάρια, συγκεντρώσαμε πολλά αξιόλογα αρχέτυπα, τα οποία είναι αναρτημένα στο a-learning.gr, με στόχο τη βελτίωσης της διοικητικής ετοιμότητας των εκπαιδευτικών και των στελεχών της εκπαίδευσης.
Από τα παραπάνω έγινε σαφής η πρόθεσή μας να συγκεντρωθούν στο a-learning.grΑρχέτυπα Διδασκαλίας και Αρχέτυπα Εργασίας από εκπαιδευτικούς και στελέχη εκπαίδευσης όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης και όλων των γνωστικών αντικείμενων από όλη τη χώρα. Για το λόγο αυτό παραθέτουμε 2 κενά Αρχέτυπα, ένα για τη Διδακτική και ένα για τη Διοίκηση, με Οδηγίες για τη συμπλήρωσή τους, περιμένοντας τη δική σας ανταπόκριση.
Στόχος μας είναι να αρχίσει ένας διάλογος για τη διδακτική των μαθημάτων Α΄/βάθμιας και Β΄/θμιας Εκπαίδευσης και να γίνει η ιστοσελίδα μας πηγή εύρεσης και έμπνευσης εκπαιδευτικού υλικού για καινοτόμες διδασκαλίες, καθώς και βοηθητικό εργαλείο σε θέματα οργάνωσης και διοίκησης της εκπαίδευσης.
[1]Γεωργογιάννης, Π. (2006), Εκπαιδευτική, Διαπολιτισμική Επάρκεια & Ετοιμότητα των εκπαιδευτικών Α’/θμιας & Β΄/θμιας Εκπαίδευσης. Πάτρα, σ. 45.
[2] http://www.eled.duth.gr/ (Ιστοσελίδα Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης) (προσπελάστηκε στις 11/6/2006 μέσω http://www.ypepth.gr).
[3] http://www.primary.edu.uoi.gr/index.htm (Ιστοσελίδα Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης Πανεπιστημίου Ιωαννίνων) (προσπελάστηκε στις 11/6/2006 μέσω http://www.ypepth.gr ).
[4]Γεωργογιάννης, Π. (2010), Εκπαιδευτική, Διαπολιτισμική Επάρκεια & Ετοιμότητα των εκπαιδευτικών Α’/θμιας & Β΄/θμιας Εκπαίδευσης & Τα Κέντρα Ασκούμενων Εκπαιδευτικών. Πάτρα, σ. 24.
[5] http://www.edc.uoc.gr/ (Ιστοσελίδα Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης Πανεπιστημίου Κρήτης) (προσπελάστηκε στις 11/6/2006 μέσω http://www.ypepth.gr ).
[6]Γεωργογιάννης, Π. (2010), Εκπαιδευτική, Διαπολιτισμική Επάρκεια & Ετοιμότητα των εκπαιδευτικών Α’/θμιας & Β΄/θμιας Εκπαίδευσης & Τα Κέντρα Ασκούμενων Εκπαιδευτικών. Πάτρα, σ. 24.
[7]Γεωργογιάννης, Π. (2010), Εκπαιδευτική, Διαπολιτισμική Επάρκεια & Ετοιμότητα των εκπαιδευτικών Α’/θμιας & Β΄/θμιας Εκπαίδευσης & Τα Κέντρα Ασκούμενων Εκπαιδευτικών. Πάτρα, σ. 24.
[8] http://www.ccc.uoa.gr/ptde/tomeis_periexomena.htm (Ιστοσελίδα Τμήματος Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών) (προσπελάστηκε στις 13/6/2006).
[9] http://www.rhodes.aegean.gr/ptde/index.html (Ιστοσελίδα Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης Πανεπιστημίου Αιγαίου) (προσπελάστηκε στις 11/6/2006 μέσω http://www.ypepth.gr).
[10]Γεωργογιάννης, Π. (2010), Εκπαιδευτική, Διαπολιτισμική Επάρκεια & Ετοιμότητα των εκπαιδευτικών Α’/θμιας & Β΄/θμιας Εκπαίδευσης & Τα Κέντρα Ασκούμενων Εκπαιδευτικών. Πάτρα.